عکسهایی از محرم به سفارش یکی از رفقای گرمه ای.

روز عاشورا با قرائت زیارت عاشورا بعد از نماز صبح در حسینیه آغاز میشود . بعد از اتمام زیارت عاشورا عزاداران صبحانه را که حلیم مخصوص عاشوراست صرف میکنند و مراسم صبح تمام میشود . از 5/1 ساعت مانده به ظهر مراسم ظهر عاشورا آغاز میشود . نوحه خوانان نوحه میخوانند و نماز ظهر عاشورا نیز به جماعت اقامه میشود . طوری برنامه ریزی میشود که نماز اول وقت اقامه شود . بعد از منبر یا قبل از منبر که معمولا قبل از منبر است . علاوه بر نوحه های سنتی نوحه ای که چند سالی است آقای فرامرز مرشدی میخواند جزو رسومات شده است .

 " در زوال ظهر عاشورا مادری دیدم خون میگرید    در کف شمر ستم پیشه خنجری دیدم خون میگرید ."

و بعد از اتمام مراسم ظهر حدود 3 ساعت مانده به مغرب مراسم عصر آغاز میشود . نخل را بلند میکنند و از حسینیه به سمت قبرستان عمومی میروند . در قبرستان نخل را زمین میگذارند و زیارت اهل قبور انجام میشود . سپس نخل را بلند میکنند و به امامزاده عبدالله بن سلیمان بن موسی بن جعفر ( ع ) میروند . نخل را زمین میگذارند و زیارت میکنند و نخل را بلند کرده و به امازاده جنید بن حمزه بن موسی بن جعفر ( ع ) میروند . پس از زیارت امامزاده  ، زیارت وارث خوانده میشود و سپس نخل رابلند میکنند و به حسینیه میروند ودر حسینیه اگر روز پنج شنبه نباشد تجهیزاتی را که به نخل بسته اند باز میکنند و در مکانی برای سال آینده نگهداری میکنند و اگر روز پنج شنبه باشد یک شب دیگر نیز نخل تجهیز شده باقی میماند تا شب جمعه نیز مراسم نخل گردانی انجام شود و روز جمعه اصطلاحا نخل را به هم میریزند . در طول مسیر معمولا نوحه حسن وای حسین خوانده میشود .قسمت اول آن چنین است :

ای کشته راه داور من      حسن وای حسین وای

ای پشت و پناه لشکر من   حسن وای حسین وای

برخیز وبیا به لشکر من      حسن وای حسین وای

عباس جوان برادر من      حسن وای حسین وای

چند سالی است نوحه جلو نخل در روز عاشورا توسط آقایان حاج احمد سعیدی و کربلایی حسین جلال خوانده میشود . خداوند به همه ذاکرین و نوحه خوان ها و عزاداران حضرت اباعبدالله الحسین ( ع ) جزای خیر عنایت فرماید .

برنامه شب عاشورا در گذشته مفصل تر از اکنون  بود و تا صبح ادامه داشت و به نماز صبح ختم میشد . به لحاظ حفظ مراسم همان مراسم گذشته را مینویسم .

مراسم شب عاشورا از حدود دو 2 ساعت بعد از مغرب آغاز میشود . چاووش چاووشی میکند و سپس عزاداران به دو دسته تقسیم میشوند و ابیاتی را همخوانی میکنند . ابتدا چند دور ، دور سقاخانه میدان دور میزنند و سپس در حال همخوانی ابیات به امامزاده جنید میروند .

دسته جلویی بیتی را همخوانی میکنند و دسته عقبی بیتی دیگر را . در امامزاده پس از زیارت چند نفر نوحه خوان ، نوحه خوانی میکنند و سپس جای دسته ها عوض میشود . دسته ای که در راه رفتن به امامزاده عقب بوده ، جلو قرار میگیرند و دسته ای که جلو بوده عقب . موقع خروج از در جنوبی میدان خارج میشوند و موقع ورود پس از عبور از محله کُرّوو از درب شرقی وارد میدان میشوند . چند دور هم دور سقاخانه ابیات را همخوانی میکنند و سپس به سراغ نخل میروند . نخلی را که غروب برده اند پشت مسجد جامع گذاشته اند بلند میکنند ، علمدارها هم علمهایشان را بر میدارند و در حال نوحه خواندن وارد میدان میشوند ( لازم به توضیح است که منظور از میدان محل عزاداری قدیمی و رو باز است و منظور از حسینیه فضای مسقفی است که در سالیان اخیر ساخته اند . )

نوحه خوان ها و عزادران پشت سر نخل حرکت میکنند . چندین نفر نوحه میخوانند و سپس نخل را در میدان زمین میگذارند و وارد حسینیه میشوند . در حسینیه از عزاداران با چای و شیرینی پذیرایی میشود و سپس مراسم سنتی و نوحه خوانی اجرا میشود . سپس در حدود نیمه شب روحانی منبر میرود و پس از سخنرانی طولانی ترین روضه را که معروف به روضه 72 تن است میخواند . پس از سخرانی روحانی یکی از ملاها ( آنچه نویسنده یادش است مرحوم ملا حاجعلی قاسمی ) روی پله دوم منبر مینشیند و از اموات مردم یاد میکند و برای آنها از خداوند طلب مغفرت میکند . سپس مرثیه حزین شهربانو همخوانی میشود . عنوان آن اینست : "فغان و ناله سر کن شهربانو     دو چشم از گریه تر کن شهربانو "

به میدان میروم وقت وداع است      تو هم چادر به سر کن شهربانو "

آنگاه بار دیگر به میدان میروند و نخل را بر میدارند و نوحه خوانی میکنند و دوباره به حسینیه بر میگردند و نزدیکیهای صبح " صبح رو سیاه " را میخواننند . با عنوان " ای صبح روسیاه ز چو میشوی سپید    فردا حسین تشنه لبان میشود شهید "

و سپس نماز صبح را میخوانند . عده ای به منزل میروند و عده ای نیز برای خواندن زیارت عاشورا میمانند . البته سالیانی است که نوحه شهربانو و صبح روسیاه خوانده نمیشود .

ملا نیز از مرده های مردم یاد نمیکند . مراسم نیز قبل از 12 شب تمام است .

با این که به همت هیات عاشقان حضرت ابوالفضل ( ع ) و جوانان روستا پس از اتمام مراسم نخل را برمیدارند و در کوچه های گرمه میچرخانند و به حسینیه بر میگردند ، باز هم قبل از ساعت 12 همه مراسم تمام است . در قسمتهای بعدی بعضی از اشعار و نوحه های شب عاشورا خواهد آمد .  

عکسهای بیشتر در ادامه مطلب.

روز تاسوعا نخلیها مشغول پوشاندن لباس بر نخل میشوند . نخل چهارچوبه ای مسقف شبیه تابوت است که به مناسبت شهادت امام حسین و در حرکتی نمادین همراه با نوحه خوانی در حسینیه و کوچه های گرمه و بین امامزاده ها و قبرستان گردانده میشود نوحه ی معروف نخل تقریبا فلسفه ی نخل گردانی را بیان میکند :

ما سینه زنان کز پی این نخل عزاییم        از تعزیه داران شه کرب و بلاییم

آن روز نبودی اگرت تخته و تابوت         این نخل و علم تخته و تابوت نماییم

بستیم اگر خنجر و شمشیر بر این نخل       در فکر جراحات شه کرب و بلاییم

.........................................          .....................................

نخل را با پارچه مشکی میپوشانند ، دو شمشیر بلند ، جلو و عقب نخل در بالاترین قسمت و 4 خنجر در چهار گوشه نخل نصب میشود . جلو و عقب نخل با عکسهایی از ائمه اطهار تزیین میشود .

نخل دو زنگ دارد که داخل آن نصب میشود یکی بزرگتر و دیگری کوچکتر یک نفر مسئول حرکت دادن زنگ  هاست .ظاهرا زنگها علامت کاروان ابا عبدالله یا کاروان اسراست . چهر نفر نخل را بلند میکنند که در اصطلاح نخلی هستند و بعد مردم برای رفتن زیر نخل و گرفتن پایه های آن بر هم سبقت میجویند . در حالی که نخلیها در حال انجام کار خود هستند و یا وقتی آن را به پایان رساندند . 4 دسته حرکت میکنند .

1 - دُوَن داران : چند نفر هستند که زنبیلهایی با خود حمل میکنند و به درب تک تک منازل مسکونی مراجعه نموده و مواد لازم برای تهیه حلیم روز عاشورا را دریافت میکنند . مردم نذر دارند و اگر احیانا دون داران به درب منزل آنها نروند گله میکنند .

2 – علم داران : علم ها را که یا  شب پنجم اگر شب جمعه بوده و یا شب ششم بر پا کرده اند علم داران بر میدارند و به خانه همه اهالی همراه علمهایشان میروند ، ذکر آنها هنگام ورود به خانه اهالی (( یا عباسعلی )) است .

3 – ملاها : ملاها شروع به خواندن اشعار محتشم میکنند از نزدیکترین خانه به حسینیه شروع میکنند و درب تمام منازل میروند و ضمن محتشم خوانی برای اموات صاحبخانه ها طلب مغفرت میکنند . شبهای دهه وقتی محتشم میخوانند تکرار آن اینست :

یاران عزای کیست که در دشت کربلاست     ماتم نشین محمد و صاحب عزا خداست

اما روز تاسوعا بند دیگری را تکرار میکنند :

بیا که با دل پر خون به کربلای حسین      به های های بگرییم در عزای حسین

ملاها پس از پرسه زنی درب تمام منازل ، نزدیک ظهر وارد حسینیه میشوند ، بند پایانی محتشم را میخوانند و کارشان خاتمه می یابد .

4 – هیئت : به همراه گروهای 3 گانه هیئت عاشقان حضرت ابوالفضل ( ع ) نیز با نوحه خوانان حرکت میکنند و در تمام کوچه ها پرسه میزنند و در محلهایی خاص نیز از حرکت باز می ایستند و برای اموات فاتحه خوانی میکند .به مجموعه این اعمال ، پرسه زنی میگویند . مردم بر گروهای 3 گانه فوق چیز یا پولی نیز به عنوان تیمن و تبرک پرداخت میکنند .

دون داران کار اصلی شان از ظهر شروع میشود . گندمهای دریافتی را ابتدا تمیز کرده و سپس به آسیاب برده بلغور میکنند و در آشپزخانه مخصوص کنار حسینیه دیگهای بزرگی بار میگذارند و بلغور گندم و نخود و لوبیا و سایر حبوبات که نذری مردم است را بار میکند . در یک ریگ نیز گوشتهای نذری مردم برای حلیم را بار میکنند . سال گذشته که سوال کردم گفتند 160 کیلوگرم گوشت برای حلیم بار گذاشته اند . کار پخت حلیم تا نزدیکی های صبح طول میکشد . حدود یک دیگ از حلیم را برای صبحانه کسانی که در زیارت عاشورای صبح عاشورا شرکت کرده اند میگذارند و ما بقی حلیم را مردم در ظرف کرده و به خانه میبرند و جهت  تیمن و تبرک میل میکنند .      

" محرم در گرمه "

مراسم سوگواری ابا عبدالله الحسین ( ع ) در روستای گرمه از شب اول محرم آغاز میشود . پس از اقامه نماز مغرب و عشا و صرف شام در حسینیه که نذری یکی از اهالی است و تا شب یازدهم هر شب توسط یک نفر ادامه دارد مراسم سوگواری آغاز میشود . در شب اول ابتدا چاووشی میشود . دو نفر چاووش مراسم چاووشی را انجام میدهند . اشعاری در خصوص ائمه خوانده میشود و در پایان هر بند عزاداران یا حسین میگویند و سپس محتشم خوانها بند اول و دوم از 12 بند محتشم را همخوانی میکنند . در پایان هر بیت ، عزاداران میگویند " یاران عزای کیست که در دشت کربلاست     ماتم نشین محمد و صاحب عزا خداست " سپس مراسم " حسن ، حسین " انجام میشود . عزاداران دو دسته میشوند و روبروی هم قرار میگیرند و در حال سینه زنی یک گروه میگویند حسن و گروه مقابل میگویند ، حسین . سپس مراسم نوحه خوانی است . چند نفر نوحه میخوانند و عزاداران سینه میزنند . معمولا حاج محمد آقا شیبانی این نوحه را میخواند :

 فراش عزا زد به فلک خیمه ماتم                در ماه محرم

--------------------------------              -------------

گفتا به  دل غمزده یوسف به زلیخا              کی شوخ شکر خا

بر چشم مکش سرمه و بر زلف منه خم         در ماه محرم

--------------------------------               -------------

سپس روحانی منبر میرود و سخنرانی میکند . در بین مراسم نیز با چای و شیرینی از مردم پذیرایی میشود . این برنامه شب اول است .

بیا که با دل پر خون به کربلای حسین

به های های بگرییم در عزای حسین

محرمی دیگر در پیش است . کاروان اباعبدلله به یکی دو منزلی کربلا رسیده  و تا دوم محرم وارد کرب و بلا میشود . محرم و عاشورا تکرار نیست . هر سال اتفاق می افتد تا محکی باشد برای لبیک گویان به ندای (( هل من ناصر ...)) حسین علیه السلام . میتوانیم عزاداران حسینی را لبیک گویان به ندای  هل من ناصرسیدالشهدا بدانیم .

دهه اول محرم معلوم میشود هر کس کجایی است . مردم سعی میکنند در هر کجا زندگی میکنند در دهه اول محرم و لااقل دو شب تاسوعا و عاشورا خود را به زادگاه شان برسانند . روستای گرمه نیز از این قاعده مستثنی نیست . تاسوعا و عاشورا جمعیت حدود 200 نفری گرمه از 1200 نفر تجاوز میکند . عزاداری به شیوه سنتی است گرچه رگه هایی از تجدد نیز در آن پیدا شده است . محور عزاداری روحانی است . از حدود 40 سال پیش مرحوم حاج ابوالحسن اقبال روحانی برجسته ی تحصیل کرده ی نجف و شاگرد خاص مرحوم آیت الله العظمی حاج سید ابوالحسن اصفهانی روحانی ماههای محرم و صفر در روستای گرمه بود . اوایل دهه 60 حاج محمد حسین کمالی یزدی وارد منطقه شد و پس از یکی دو سال اداره مجالس مهرجان و خور به گرمه آمد و پس از در گذشت مرحوم حاج اقبال که بین مردم گرمه به عمو شیخ معروف بود در سال 65 روحانی دهه ی اول محرم گرمه شد و خوب هم مجالس را اداره کرده است . از جمله اقدامات مفید ایشان تشکیل هیات عاشقان حضرت ابوالفضل ( ع ) است که حدود 400 نفر عضو دارد . البته بیشتر این اعضا خارج از گرمه ساکنند . حاج آقا کمالی سالمند شده و مریض ولی هنوز هم در بین  روحانیهایی که به روستاهای اطراف می آیند منبر کلاسیک و سنتی متعلق به ایشان است و اصول منبر را رعایت میکند و قدیمیها خیلی خوب او را میپسندند . ماه رمضان امسال آقای موبد از اهالی اردیب روحانی گرمه بود و توانست جوانها را به خود جذب کند . اما تا بتواند کمالی شود خیلی زمان لازم دارد . گرچه استعدادش را دارد . البته همانطور که کمالی عمو شیخ نشد موبد هم کمالی نخواهد شد . هرکسی خودش است . کمالی ، صلابت دارد و جذبه و قدرت اداره مجلس . تا وقتی میتواند مجلس اداره کند باید از او استفاده کرد . مردانی این چنین کمند گرچه باید آینده نگر نیز بود . درباره مراسم گرمه و برنامه ها باز هم خواهیم نوشت .السلام علیک یا ابا عبدلله الحسین. والسلام.